Môi trường là gì? Câu hỏi tưởng chừng đơn giản nhưng lại mang ý nghĩa vô cùng lớn. Môi trường không chỉ là không khí ta hít thở, là dòng nước ta sử dụng hằng ngày, mà còn là toàn bộ không gian sống, là nơi nuôi dưỡng và duy trì sự sống trên Trái Đất. Cùng Intech Energy tìm hiểu chi tiết về môi trường, tầm quan trọng của nó để có ý thức hơn trong việc gìn giữ và bảo vệ hành tinh xanh.

Định nghĩa “Môi trường là gì?”

Môi trường là tập hợp tất cả các yếu tố tự nhiên và nhân tạo bao quanh con người, có ảnh hưởng đến đời sống, sản xuất và sự phát triển của sinh vật. Các yếu tố đó bao gồm: không khí, nước, đất, ánh sáng, sinh vật, cũng như các yếu tố xã hội như đô thị, công trình xây dựng, văn hóa,…

Hay nói một cách đơn giản: Môi trường là không gian sống và tồn tại của con người và sinh vật – nơi cung cấp tài nguyên, năng lượng và điều kiện để duy trì sự sống.

Môi trường là gì

“Môi trường là tổng hòa tất cả các yếu tố bên ngoài ảnh hưởng đến cuộc sống, phát triển và tồn tại của một tổ chức sinh vật. Môi trường liên quan tới các điều kiện vật lý ảnh hưởng đến tài nguyên thiên nhiên (khí hậu, địa chất, hiểm họa) và các dịch vụ hệ sinh thái chứa đựng chúng (như carbon, các vòng dinh dưỡng và thuỷ học)”. Định nghĩa về môi trường của Liên Hợp Quốc.

Có mấy loại môi trường? 

1. Môi trường nhân tạo

Môi trường nhân tạo là những yếu tố môi trường được con người tạo ra thông qua các hoạt động sản xuất, xây dựng và cải tạo. Đây là sản phẩm của quá trình lao động sáng tạo của con người nhằm phục vụ cho cuộc sống và phát triển xã hội.

Môi trường nhân tạo bao gồm các công trình kiến trúc như nhà ở, trường học, bệnh viện, các khu công nghiệp, đường xá, cầu cống, và các hệ thống hạ tầng kỹ thuật. Ngoài ra, còn có các khu vực được cải tạo như công viên, vườn hoa, hồ nhân tạo, và các khu du lịch sinh thái. Các sản phẩm công nghệ như máy móc, phương tiện giao thông, thiết bị điện tử cũng thuộc về môi trường nhân tạo.

Môi trường nhân tạo

Đặc điểm nổi bật của môi trường nhân tạo là tính có chủ đích và tính biến đổi liên tục theo nhu cầu phát triển của xã hội. Tuy nhiên, việc phát triển môi trường nhân tạo cần được kiểm soát hợp lý để tránh gây tác động tiêu cực đến môi trường tự nhiên và sức khỏe con người.

2. Môi trường xã hội

Môi trường xã hội là tổng thể các quan hệ xã hội, các thể chế, quy tắc, giá trị văn hóa và truyền thống mà con người tạo ra và sống trong đó. Đây là môi trường vô hình nhưng có ảnh hưởng sâu sắc đến sự hình thành và phát triển của cá nhân cũng như cộng đồng.

Các thành phần của môi trường xã hội bao gồm hệ thống chính trị, pháp luật, kinh tế, giáo dục, y tế, và các tổ chức xã hội. Văn hóa dân tộc, tôn giáo, tín ngưỡng, phong tục tập quán, ngôn ngữ cũng là những yếu tố quan trọng của môi trường xã hội. Các mối quan hệ gia đình, bạn bè, đồng nghiệp và cộng đồng tạo nên mạng lưới xã hội mà mỗi cá nhân sinh sống.

Môi trường xã hội

Môi trường xã hội có tác động mạnh mẽ đến quá trình xã hội hóa của con người, định hình tính cách, thế giới quan, và cách thức hành xử. Một môi trường xã hội tích cực sẽ thúc đẩy sự phát triển toàn diện của cá nhân và xã hội, trong khi môi trường xã hội tiêu cực có thể gây ra nhiều vấn đề về tâm lý và hành vi.

3. Môi trường sống

Môi trường sống là không gian cụ thể mà các sinh vật, đặc biệt là con người, sinh sống và thực hiện các hoạt động hàng ngày. Đây là môi trường gần gũi nhất, có tác động trực tiếp và thường xuyên đến sức khỏe, tinh thần và chất lượng cuộc sống.

Môi trường sống của con người bao gồm không gian trong nhà như phòng ngủ, phòng khách, bếp ăn, và không gian xung quanh nơi ở như sân vườn, khu phố, làng xóm. Nơi làm việc, trường học, các khu vui chơi giải trí mà con người thường xuyên lui tới cũng thuộc về môi trường sống. Đối với các sinh vật khác, môi trường sống có thể là rừng, biển, sông hồ, hoặc các hệ sinh thái đặc thù.

Chất lượng môi trường sống được đánh giá qua nhiều tiêu chí như độ sạch sẽ, an toàn, tiện nghi, và mức độ ô nhiễm. Các yếu tố như chất lượng không khí, nước uống, độ ồn, ánh sáng, và không gian xanh đều ảnh hưởng đến chất lượng môi trường sống. Một môi trường sống tốt sẽ đảm bảo sự phát triển khỏe mạnh và nâng cao chất lượng cuộc sống.

Tầm quan trọng của môi trường trong cuộc sống

Môi trường là nguồn cung ứng tài nguyên cho con người

Từ bao đời nay, con người luôn phụ thuộc vào môi trường để tồn tại và phát triển. Tài nguyên thiên nhiên như nước, không khí, đất đai, khoáng sản, rừng, và các loài sinh vật đều được khai thác từ môi trường để phục vụ nhu cầu sống, sản xuất và sinh hoạt. Nhờ có môi trường, con người có thể trồng trọt, chăn nuôi, xây dựng nhà cửa và phát triển công nghiệp. Tuy nhiên, việc khai thác quá mức và thiếu kiểm soát đã và đang gây tổn hại nghiêm trọng đến nguồn tài nguyên quý giá này.

Môi trường là nơi chứa các phế thải do con người tạo ra

Mọi hoạt động sống và sản xuất đều sinh ra rác thải – từ chất thải sinh hoạt, chất thải công nghiệp cho đến khí thải và nước thải. Môi trường tự nhiên như sông ngòi, không khí và đất đai đã và đang gánh chịu những lượng lớn chất thải này. Nếu môi trường không còn khả năng tiếp nhận và phân hủy chất thải, con người sẽ phải đối mặt với ô nhiễm và các hệ lụy nghiêm trọng về sức khỏe và môi sinh.

Tầm quan trọng của môi trường trong cuộc sống

Môi trường là nơi lưu trữ và cung cấp thông tin

Môi trường tự nhiên là kho lưu trữ khổng lồ các thông tin về sự tiến hóa của Trái Đất và sự phát triển của sự sống. Các tầng đất, vỏ hóa thạch, hệ sinh thái,… mang trong mình những dấu tích và thông tin quý giá giúp con người nghiên cứu về lịch sử tự nhiên, khí hậu, và cả tương lai. Đồng thời, những tín hiệu từ môi trường như mực nước biển dâng, hiện tượng thời tiết cực đoan cũng là lời cảnh báo để con người điều chỉnh hành vi sống của mình.

Môi trường có chức năng bảo vệ con người và sinh vật

Môi trường đóng vai trò như một tấm lá chắn tự nhiên, giúp con người tránh khỏi các tác động nguy hiểm từ bên ngoài như tia cực tím, thiên tai, dịch bệnh,… Rừng cây giúp điều hòa khí hậu, ngăn xói mòn đất; tầng ozone bảo vệ khỏi bức xạ Mặt Trời; các hệ sinh thái duy trì cân bằng sinh học giúp sự sống được vận hành ổn định. Khi môi trường bị phá vỡ, con người cũng mất đi sự bảo vệ ấy, dẫn đến hàng loạt hậu quả nghiêm trọng.

Biện pháp nào để bảo vệ môi trường?

Để khắc phục tình trạng môi trường đang bị ô nhiễm và suy thoái nghiêm trọng, mỗi người cần nâng cao ý thức và thực hiện những biện pháp thiết thực nhằm bảo vệ môi trường sống.

Thứ nhất, hạn chế hoặc tái sử dụng túi nilon và các vật dụng làm từ nhựa
Nhựa và túi nilon là những vật liệu rất khó phân hủy, tồn tại hàng trăm năm trong môi trường. Việc sử dụng quá nhiều túi nilon đã gây ô nhiễm nghiêm trọng cho đất, nước và ảnh hưởng đến sinh vật. Vì vậy, mỗi người nên hạn chế dùng túi nilon, thay vào đó là sử dụng túi vải, túi giấy hoặc tái sử dụng túi nhựa nhiều lần để giảm thiểu lượng rác thải nhựa ra môi trường.

Thứ hai, tận dụng lại các đồ dùng có thể tái chế
Nhiều vật dụng sau khi sử dụng vẫn còn có thể được tái chế như chai nhựa, lon nước, giấy, bìa carton,… Thay vì vứt bỏ, chúng ta có thể phân loại rác và tái sử dụng hoặc đem đến các điểm thu gom tái chế. Việc làm này không chỉ giúp giảm lượng rác thải mà còn tiết kiệm tài nguyên thiên nhiên và giảm áp lực cho môi trường.

Thứ ba, ưu tiên sử dụng các nguồn năng lượng sạch có sẵn
Các nguồn năng lượng sạch như điện mặt trời, điện gió, thủy điện,… không gây ô nhiễm môi trường và là lựa chọn bền vững cho tương lai. Thay vì phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch như than, dầu, khí đốt – vốn là nguyên nhân chính gây ra ô nhiễm và biến đổi khí hậu – con người nên từng bước chuyển sang sử dụng năng lượng tái tạo. Mỗi hộ gia đình có thể lắp đặt pin năng lượng mặt trời hoặc sử dụng thiết bị tiết kiệm năng lượng để góp phần giảm ô nhiễm.

Biện pháp bảo vệ môi trường

Thứ tư, trồng và chăm sóc bảo vệ cây xanh
Cây xanh không chỉ làm đẹp cảnh quan mà còn có vai trò quan trọng trong việc lọc không khí, giữ đất, điều hòa khí hậu và bảo vệ đa dạng sinh học. Trồng cây là hành động thiết thực và dễ thực hiện để bảo vệ môi trường. Mỗi người, mỗi cộng đồng nên tích cực tham gia các hoạt động trồng cây, bảo vệ rừng và ngăn chặn nạn chặt phá cây xanh bừa bãi.

Thứ năm, tiết kiệm điện để giảm ô nhiễm
Tiết kiệm điện không chỉ giúp giảm chi phí sinh hoạt mà còn góp phần bảo vệ môi trường. Điện được tạo ra chủ yếu từ việc đốt nhiên liệu hóa thạch – nguồn gây ra nhiều khí thải độc hại. Do đó, tắt các thiết bị điện khi không sử dụng, sử dụng thiết bị tiết kiệm điện và tận dụng ánh sáng tự nhiên là những hành động đơn giản nhưng hiệu quả trong việc giảm thiểu ô nhiễm môi trường.

Ý nghĩa của việc bảo vệ môi trường mang lại bắt đầu từ những hành động nhỏ hằng ngày của mỗi người. Nếu tất cả chúng ta cùng hành động và sống có trách nhiệm với môi trường, thì Trái Đất sẽ mãi là ngôi nhà xanh, sạch, đẹp cho các thế hệ mai sau.

Thực trạng môi trường hiện nay tại Việt Nam

Hiện nay, Việt Nam đang phải đối mặt với nhiều thách thức lớn về môi trường. Một trong những hậu quả rõ rệt là sự suy giảm nghiêm trọng của tài nguyên thiên nhiên sau chiến tranh và quá trình phát triển thiếu bền vững. Diện tích rừng nguyên sinh bị thu hẹp mạnh, từ mức gần 44% trước năm 1945 xuống còn chưa đầy 28% hiện tại, trong khi đất canh tác bị suy thoái trên diện rộng với hơn 13 triệu hecta bị xói mòn. Nguyên nhân bắt nguồn từ việc khai thác tài nguyên tràn lan, di cư tự do và việc xây dựng hạ tầng thiếu tính toán chiến lược.

Bên cạnh đó, ô nhiễm môi trường sinh thái ngày càng nghiêm trọng, nhất là từ hoạt động của các cơ sở sản xuất nhỏ lẻ và làng nghề truyền thống. Nhiều nơi chưa chú trọng đến việc xử lý chất thải, khiến không khí và nguồn nước bị nhiễm bẩn nghiêm trọng. Tình trạng này trở nên trầm trọng hơn khi các cơ sở này thiếu đầu tư vào công nghệ xử lý ô nhiễm.

Tại các đô thị lớn, vấn đề môi trường cũng đang ở mức báo động. Khí thải và bụi mịn vượt quá giới hạn cho phép, trong đó lượng CO2 đo được tại nhiều khu vực cao gấp 1,5 đến 2,5 lần so với tiêu chuẩn. Tiếng ồn từ giao thông và hoạt động dân sinh cũng gây ảnh hưởng lớn đến chất lượng cuộc sống.

Ngoài ra, việc khai thác tài nguyên khoáng sản và vật liệu xây dựng bằng các phương pháp không thân thiện với môi trường đang làm mất cân bằng sinh thái. Các biện pháp như nổ mìn, đào phá không kiểm soát đã gây tổn hại nghiêm trọng đến hệ sinh thái tự nhiên.

Trước thực trạng này, Nhà nước đã ban hành nhiều chính sách nhằm tăng cường công tác bảo vệ môi trường. Tuy nhiên, để tạo ra thay đổi thực sự, việc nâng cao ý thức và hành động từ toàn xã hội là yếu tố then chốt nhằm gìn giữ và phục hồi môi trường sống cho hiện tại và tương lai.

Hy vọng qua bài viết trên đây, Intech Energy đã giúp bạn hiểu được môi trường là gì. Từ đó, mỗi người cần có trách nhiệm trong việc bảo vệ, giữ gìn môi trường – không chỉ cho hôm nay mà còn cho thế hệ mai sau được sống trong một thế giới trong lành và bền vững.