Bạn có bao giờ tự hỏi mỗi hành động thường ngày của mình – từ việc bật đèn, lái xe đến ăn uống – đã để lại bao nhiêu khí CO₂ trong khí quyển? Đó chính là “dấu chân carbon” mà chúng ta để lại, và nó đang âm thầm làm biến đổi khí hậu toàn cầu. Cùng Intech Energy tìm hiểu dấu chân carbon là gì? Nguồn gốc, tác động cũng như giải pháp giảm thiểu dấu chân carbon qua bài viết dưới đây.

Khái niệm dấu chân carbon là gì?

Dấu chân carbon (tiếng Anh: carbon footprint) là tổng lượng khí nhà kính – chủ yếu là carbon dioxide (CO₂) – được phát thải vào khí quyển bởi các hoạt động của một cá nhân, tổ chức, sản phẩm, sự kiện hoặc quốc gia trong một khoảng thời gian nhất định.

Khí nhà kính bao gồm CO₂, CH₄ (methane), N₂O (nitrous oxide),…, và được quy đổi về đơn vị CO₂ tương đương (CO₂e) để dễ so sánh và đo lường.

Dấu chân carbon là gì?

Dấu chân carbon được sử dụng như một chỉ số đo lường tác động môi trường, giúp đánh giá mức độ đóng góp vào biến đổi khí hậu của một hoạt động hay quyết định nào đó – ví dụ như việc đi máy bay, sử dụng điện, ăn uống, sản xuất hàng hóa…

Các nguồn phát sinh dấu chân carbon

Dấu chân carbon được hình thành từ nhiều hoạt động khác nhau trong đời sống cá nhân, sản xuất và vận hành doanh nghiệp. Những nguồn phát thải này chủ yếu liên quan đến việc tiêu thụ năng lượng, sử dụng tài nguyên và tạo ra chất thải. Cụ thể bao gồm:

• Sử dụng năng lượng trong nhà ở: tiêu thụ điện, gas, và các nhiên liệu hóa thạch để sưởi ấm, làm mát, chiếu sáng và vận hành thiết bị điện tử.
• Phương tiện di chuyển: phát thải từ ô tô, xe máy, tàu hỏa, máy bay – đặc biệt là các phương tiện chạy bằng xăng, dầu diesel.
• Sản xuất và tiêu dùng thực phẩm: bao gồm phát thải từ canh tác nông nghiệp, chăn nuôi (như khí methane từ bò), vận chuyển thực phẩm và sử dụng phân bón hóa học.
• Hoạt động sản xuất công nghiệp: sử dụng năng lượng, đốt nguyên liệu, và các quy trình công nghiệp thải khí nhà kính trực tiếp.
• Quá trình tiêu dùng và mua sắm: sản xuất, vận chuyển và xử lý sản phẩm tiêu dùng (quần áo, đồ điện tử, vật dụng hàng ngày).
• Quản lý chất thải: khí phát sinh từ chôn lấp rác, đốt rác và xử lý nước thải.
• Xây dựng và vận hành công trình: tiêu hao năng lượng trong thi công, sử dụng vật liệu phát thải cao như xi măng và thép.

Các nguồn phát sinh dấu chân carbon

Những nguồn phát thải này tuy đa dạng nhưng đều có thể được đo lường, phân tích và giảm thiểu nếu cá nhân và tổ chức chủ động thay đổi thói quen và quy trình hoạt động.

Tác động của dấu chân carbon đến môi trường

Dấu chân carbon phản ánh mức độ phát thải khí nhà kính – nguyên nhân chính gây biến đổi khí hậu toàn cầu. Khi lượng phát thải vượt quá khả năng hấp thụ của tự nhiên, môi trường sẽ chịu nhiều hậu quả nghiêm trọng, cụ thể gồm:

• Làm nóng lên toàn cầu: Lượng CO₂ dư thừa tích tụ trong khí quyển giữ nhiệt, khiến nhiệt độ trung bình Trái Đất tăng lên theo thời gian.
• Thời tiết cực đoan: Gây ra hiện tượng thời tiết khắc nghiệt như nắng nóng gay gắt, bão lũ dữ dội, hạn hán kéo dài và mưa lũ bất thường.
• Tan băng và dâng mực nước biển: Nhiệt độ tăng làm tan băng ở hai cực, dẫn đến nước biển dâng, đe dọa các vùng ven biển và đảo thấp.
• Suy giảm đa dạng sinh học: Nhiều loài động, thực vật không thích nghi kịp với sự thay đổi khí hậu, dẫn đến suy giảm số lượng hoặc tuyệt chủng.
• Axit hóa đại dương: CO₂ dư thừa hòa tan vào nước biển làm giảm độ pH, ảnh hưởng đến sinh vật biển, đặc biệt là san hô và sinh vật có vỏ canxi.
• Tác động đến sức khỏe con người: Gia tăng các bệnh liên quan đến nhiệt độ, chất lượng không khí kém và các dịch bệnh truyền nhiễm do thay đổi khí hậu.

Những tác động này không chỉ ảnh hưởng đến tự nhiên mà còn tác động sâu sắc đến kinh tế, xã hội và đời sống con người trên toàn cầu.

Cách đo lường và theo dõi dấu chân carbon

1. Đối với cá nhân

Việc tính toán dấu chân carbon của một người bắt đầu từ việc nhận diện các hoạt động hằng ngày có liên quan đến phát thải khí nhà kính, chẳng hạn như tiêu thụ điện, sử dụng phương tiện giao thông, chế độ ăn uống hay cách xử lý rác thải. Mỗi hoạt động đều để lại một lượng khí CO₂ tương đương nhất định.

Sau khi xác định được các nguồn phát thải, dữ liệu được quy đổi thành lượng CO₂ phát thải dựa trên các hệ số do các tổ chức uy tín quốc tế cung cấp. Tổng lượng phát thải từ tất cả các nguồn sẽ cho ra con số dấu chân carbon cá nhân.

Hiện nay, có nhiều nền tảng hỗ trợ tính toán dấu chân carbon miễn phí và dễ sử dụng như WWF, EPA (Cơ quan Bảo vệ Môi trường Hoa Kỳ) hay tổ chức The Nature Conservancy. Những công cụ này giúp người dùng hình dung mức phát thải hiện tại và đề xuất biện pháp cải thiện.

Cách đo lường và theo dõi dấu chân carbon

2. Đối với doanh nghiệp

Các tổ chức và doanh nghiệp thường tiến hành đo lường dấu chân carbon theo các tiêu chuẩn được quốc tế công nhận nhằm đảm bảo tính minh bạch và có thể so sánh được. Hai trong số những hướng dẫn phổ biến nhất hiện nay là Giao thức khí nhà kính (GHG Protocol) và tiêu chuẩn ISO 14064-1.

GHG Protocol, được phát triển bởi Viện Tài nguyên Thế giới (WRI) và Hội đồng Doanh nghiệp Thế giới vì Phát triển Bền vững (WBCSD), chia phát thải khí nhà kính của doanh nghiệp thành ba phạm vi:

• Phạm vi 1: Phát thải trực tiếp do doanh nghiệp sở hữu hoặc kiểm soát, chẳng hạn như khí thải từ máy móc, phương tiện, dây chuyền sản xuất hoặc xử lý chất thải tại chỗ.
• Phạm vi 2: Phát thải gián tiếp từ việc sử dụng điện, nhiệt hoặc năng lượng được mua từ bên ngoài. Dù doanh nghiệp không trực tiếp phát thải, nhưng các hoạt động tiêu thụ năng lượng vẫn đóng góp vào tổng lượng khí thải.
• Phạm vi 3: Các phát thải phát sinh từ chuỗi cung ứng, đối tác và các hoạt động nằm ngoài phạm vi kiểm soát trực tiếp của doanh nghiệp – như vận chuyển hàng hóa bởi bên thứ ba, công tác, tiêu dùng của khách hàng, và xử lý sản phẩm sau sử dụng.

Việc đo lường đầy đủ ba phạm vi này không chỉ giúp doanh nghiệp nắm rõ bức tranh tổng thể về tác động môi trường mà còn là cơ sở để thiết lập mục tiêu giảm phát thải và nâng cao tính minh bạch trong báo cáo bền vững.

Ý nghĩa của đo lường dấu chân carbon

Dấu chân carbon là một chỉ số quan trọng giúp đánh giá mức độ tác động đến khí hậu từ các hoạt động của cá nhân, tổ chức hoặc sản phẩm. Thông qua việc phân tích lượng khí nhà kính phát sinh, các ngành nghề có thể xác định rõ những nguồn phát thải chính và xây dựng chiến lược giảm thiểu phù hợp.

Đối với các doanh nghiệp, đặc biệt là những đơn vị đã đặt mục tiêu đạt mức phát thải ròng bằng 0 (Net Zero), việc tính toán dấu chân carbon là bước khởi đầu thiết yếu. Thông tin này phản ánh đầy đủ lượng phát thải trong toàn bộ chuỗi giá trị, từ nguyên liệu đầu vào đến vận hành và phân phối, giúp doanh nghiệp đặt ra mục tiêu cắt giảm cụ thể và đo lường hiệu quả cải thiện theo thời gian.

Ngoài ra, minh bạch trong việc tính toán dấu chân carbon còn giúp nâng cao độ tin cậy của các báo cáo ESG (Môi trường, Xã hội và Quản trị). Điều này không chỉ khẳng định cam kết phát triển bền vững mà còn mang lại lợi thế cạnh tranh trong bối cảnh người tiêu dùng ngày càng ưu tiên các thương hiệu có trách nhiệm với môi trường.

Với cá nhân, việc hiểu được mức độ phát thải từ các hành vi thường ngày là cơ sở để điều chỉnh lối sống theo hướng thân thiện với khí hậu. Do sự khác biệt trong cách tiêu dùng và di chuyển, mỗi người sẽ có mức phát thải khác nhau – và việc đo lường cụ thể sẽ giúp họ nhận diện đúng điểm cần thay đổi để đóng góp thiết thực vào mục tiêu giảm biến đổi khí hậu toàn cầu.

Giải pháp giảm dấu chân carbon

Giải pháp giảm dấu chân carbon

Giảm dấu chân carbon là một phần quan trọng trong nỗ lực chống biến đổi khí hậu, và có thể được thực hiện ở cả cấp cá nhân lẫn tổ chức thông qua nhiều hành động thiết thực. Một số giải pháp tiêu biểu bao gồm:

• Sử dụng năng lượng tái tạo: Chuyển sang dùng điện mặt trời, điện gió hoặc các nguồn năng lượng sạch thay cho nhiên liệu hóa thạch.
• Tiết kiệm năng lượng: Tắt thiết bị khi không sử dụng, sử dụng đèn LED, điều hòa và máy móc có hiệu suất cao.
• Thay đổi phương tiện di chuyển: Ưu tiên đi bộ, xe đạp, phương tiện công cộng hoặc sử dụng xe điện thay vì phương tiện cá nhân chạy xăng/dầu.
• Tiêu dùng bền vững: Mua sắm có chọn lọc, ưu tiên sản phẩm địa phương, ít bao bì và có vòng đời dài; hạn chế tiêu dùng không cần thiết.
• Giảm lãng phí thực phẩm: Ăn uống hợp lý, bảo quản thực phẩm tốt và hạn chế bỏ thừa để giảm phát thải từ sản xuất và xử lý rác thải thực phẩm.
• Tái chế và tái sử dụng: Phân loại rác, tái chế các vật liệu có thể sử dụng lại, giảm thiểu rác thải nhựa dùng một lần.
• Trồng cây xanh và bảo vệ rừng: Tăng cường cây xanh giúp hấp thụ CO₂ tự nhiên, đồng thời góp phần bảo vệ đa dạng sinh học.
• Tính toán và theo dõi dấu chân carbon định kỳ: Giúp cá nhân và tổ chức nhận biết mức phát thải hiện tại và điều chỉnh hoạt động phù hợp.

Dấu chân carbon không phải là một con số trừu tượng mà là lời nhắc nhở cụ thể về ảnh hưởng mà mỗi hành động của chúng ta gây ra cho Trái Đất. Bằng những thay đổi nhỏ nhưng nhất quán, từ cá nhân đến tổ chức, chúng ta hoàn toàn có thể chung tay giảm dấu chân carbon và góp phần gìn giữ môi trường sống cho hôm nay và mai sau.